Bademcik (Tonsil) ve geniz eti (Adenoid) olarak isimlendirilen dokular lenfoid hücrelerden oluşmuştur. Lenfosit yapımında rolü vardır. Yeni doğanda anneden geçen immünglobulinler nedeniyle küçüktürler. 2 yaşından itibaren büyümeye başlarlar. Sık geçirilen infeksiyonlar da bu büyümeye ayrıca katkı yapar.
10 yaş civarında kafa kemikleri büyür ve buna bağlı olarak bademcikler göreceli olarak bir kademe küçülmüş görünür. Geniz eti (adenoid) ise genellikle 8 yaşından sonra küçülmeye başlar. Ancak 10-12 yaşlarındaki birçok çocukta büyük geniz etine bağlı olarak nefes sorunları devam edebilmektedir. Geniz etinin büyük olması burundan solunuma engel oluşturur. Ayrıca kulak ve sinüslerin boşalımını bozarak sık kulak infeksiyonlarına, kulakta sıvı birikmesine ve sık sinüzite neden olur. Geniz etinin büyük olduğu çocuklarda işitme kayıpları (geniz etine bağlı kulakta sıvı toplanması), horlama, ağızdan soluma, gece öksürükleri, burun akıntıları gözlenmektedir. Ayrıca ortodontik bozukluklar, yüz ve çene gelişiminde bozukluklar ve konuşma bozukluğuna yol açabilmektedir.
Bademcik ve geniz eti büyümeleri üst solunum yolunu daraltacak boyuta ulaştığında horlama ve apne (uykuda nefessiz kalma) gibi ciddi sorunlara yol açar. Çocukta uyku sorunu ciddi bir durumdur. Büyüme ve gelişme sorunlarına neden olur. Bu durumlarda bir KBB uzmanı ile görüşülmesinde yarar vardır.
Bademcikler ve Geniz Eti Hangi Durumlarda Ameliyat Edilmelidir?
Bademcik ve geniz eti ameliyatları KBB kliniklerinde sık uygulanan ameliyatlardandır. Ameliyat gerekliliği hastanın ve hastalığın durumuna göre belirlenir. Ancak günümüzde ameliyat kriterleri değiştiği gibi ameliyat şekilleri de değişmektedir. Gelişen teknoloji bu alanda da kolaylıklar getirmiştir. Plasma teknolojisi ile geniz eti ameliyatı körlemesine yapılan bir kazıma ameliyatı olmaktan çıkmış, cerrahi alanın görülerek ve kanama olmadan yapıldığı bir müdahale haline gelmiştir. Benzer şekilde büyük bademcikler de plasma yöntemiyle kanama olmadan kontrollü bir şekilde istenilen boyuta küçültülebilmektedir. Bu yöntemin (plasma) en güzel taraflarından biri de ağrı olmamasıdır.
Kesin Ameliyat Gerektiren Durumlar:
Üst solunum yolunun bademcik ve geniz eti büyüklüğüne bağlı olarak tıkanmasıdır. Böyle durumlarda çocuk rahat nefes alamadığı içiuykuda nefes tıkanmaları olur. Yemek yerken dahi zorlanır. Uykusunda sürekli döner durur ve rahat nefes alamaz. Anne ve babalara hep şunu söylerim: Çocuğu uykuda böyle rahatsız gördüğünüzde anne-baba olarak yatağa gidip huzurla uyuyamadığınız zaman artık ameliyat zamanı çoktan gelmiştir. Böyle durumlarda geniz eti alınmalı ve bademcikler ise ya alınmalı ya da küçültülmelidir. Son yıllarda kullandığım plasma coblation tekniği ile geniz etini kanama ve tampon olmadan çok kısa bir sürede alabilmekteyim. Bu yöntemle hem geniz etinin tamamı görerek ve kanama olmadan alınabilmekte hem de operasyon süresi dakikalarla ölçülen kısalığa inmektedir. Aynı yöntemle bademcikler de çıkarılmaya gerek kalmadan kontrollü olarak küçültülebilmektedir. Bu yöntemin güzel tarafı bademciğin alınmasına gerek kalmadan çocuğun nefesinin rahatlatılabilmesi ve neredeyse hiç ağrı olmadan iyileşme sürecinin tamamlanmasıdır.
Kesin Olmayan Durumlar:
Göreceli kriterlerin en başında sık tekrar eden bademcik enfeksiyonları gelmektedir. Bademcik ameliyatlarının günümüzde %20-25 kadarı bu nedenle yapılmaktadır. Son bir yılda 7 defa veya son iki yılda yıl başına 5’şer defa veya son üç yılda yıl başına 3’er defa ve daha sık ateşli bademcik iltihaplanması geçirilmesi, geniz eti iltihaplanmasına bağlı olarak sık orta kulak iltihabı geçirilmesi. Sık enfeksiyon geçirilmesi biraz tartışmalı bir konudur çünkü çoğu zaman üst solunum yolu infeksiyonu başlangıcında olan boğaz ağrısı da (bu hastalıkta burun akıntısı, bazen öksürük de boğaz ağrısına eşlik eder) bademcik enfeksiyonu (tonsillit) gibi değerlendirilmektedir. Böyle durumlarda genellikle bekleyip çocuğun gerçek bademcik enfeksiyonu geçirip geçirmediğini görmek uygun olacaktır. Bademcik absesi (Peritonsiller abse) konusunda ameliyat tartışmalıdır. Bu konuda yurtdışı dergilerde yayımlanmış 2 adet geniş serili makalem bulunmaktadır. Bu çalışmalar sonucundaki kanaatim hemen ameliyat etmemek ve beklemekten yanadır. Kötü huylu tümör şüphesi veya çene yapısını bozan geniz eti ve bademcik büyümeleri ise kesinlikle ameliyat edilmelidirler.
PFAPA
Sık bademcik infeksiyonunun bir diğer ve sıklıkla karıştırılan nedeni de PFAPA’dır. Bu hastalıkta 30-40 gün aralıkla ortaya çıkan çoğunlukla 39 dereceyi bulan periyodik yüksek ateş, boğaz ağrısı olur ve boğaz kültürleri negatiftir. Bu hasta grubu ne yazık ki çoğunlukla gereksiz yere antibiyotik kullanmaktadır. Oysa antibiyotiğin burada yeri yoktur. En iyi kortizona yanıt alınır. Tek bir kortizon içimi ile hastaların neredeyse tamamında ateş hemen düşer. Bu hasta grubunda bademciklerin alınması çok iyi sonuçlar vermektedir. Bu grup çocukların tümünde yaptığım ameliyat sonrasında ateş sorunu tamamen ortadan kalkmıştır.
Anne ve babanın sıklıkla merak ettiği bir konu da geniz eti nasılsa 8 yaşından sonra küçülmeye başlayacak ameliyat ettirmeyip beklesek olmaz mı sorusudur. Bu konudaki yanıt çok açıktır. Çocuğunuz 3-4 yaşlarında ise geceleri tıkanmalarla geçecek 3-4 yıl çocuğun uykusunu ciddi anlamda etkileyeceğinden dolayı, gerek mental gerekse de fiziki gelişimine olumsuz etki yapacaktır. Gündüz yaşanan konsantrasyon eksizkliği okul başarısında düşmelere( hiperaktivite nedenlerinden biridir) neden olabilmekte ve ağız çene ve diş gelişimine olumsuz ve telafisi imkansız etkiler yapabilmektedir. Kaldı ki 8 yaşından sonra geniz etinin küçülmesi kesin değildir. Bu nedenle beklemek gereksizdir. Ancak şunu özellikle belirtmek isterim. Nefes tıkanmalarının olmadığı basit horlama geniz eti ameliyatını gerektirmez. Yine aynı şekilde hastalık sırasında olan tıkanma da ameliyat endikasyonu değildir. Çocuğun nefesinin mutlaka hastalıksız dönemde değerlendirilmesi gerekir!
Nasıl Teşhis Konulur?
Bademciklerin (tonsiller) büyüklüğü muayenede rahatlıkla belirlenir. Önemli olan geniz etine karar verebilmektir. Eski dönemde parmakla muayene yapılırdı bu artık günümüzde çocuklar için kötü bir nostalji olmuştur ve modern tıpta yeri yoktur. Bu konudaki en büyük yardımcımız direk geniz etini görebildiğimiz endoskopik muayenedir ve anne-babadan alınan uykuya ait bilgilerdir. Uygun ince endoskoplarla geniz eti rahatlıkla görülüp teşhis edilebilmektedir. Ancak bazı çocuklar endoskopiyi tolere edemeyebilirler. Böyle durumlarda yan kafa grafisi teşhiste yardımcı olur.
Bu Ameliyatlar Hangi Yaşta Yapılır?
Nefesi çok tıkayan durumlarda 2 yaş civarında hem geniz eti alınabilmekte bademcikler küçültülebilmektedir. Koblation plasma tekniği ile solunumu tıkanmış daha küçük yaşlarda ameliyat ettiğim çocuk hastalar da olmuştur. Üst yaş sınırını belirlemek mümkün değildir. Genel olarak ileri yaşlarda bu hastalığın görülme oranı düşüktür.
Bademcik ve Geniz Eti Tekrar Eder Mi?
Plasma yöntemi ile tekrar geniz etinin oluşması çok düşük bir olasılıktır. Çünkü bu yöntemle genzi eti görerek, tamamı buharlaştırılarak alınabilmektedir.
Bademcik Ameliyatı Bağışıklığı Etkiler Mi?
Bademcik ameliyatından sonra vücudun savunma sistemine etkisi olup olmadığına ilişkin birçok bilimsel çalışma yapılmış ve bademcik ameliyatlarının klinik olarak sorun doğurduğu tespit edilmemiştir. Bu ameliyat 1950’lerden bugüne kadar onbinlerce hastaya uygulanmıştır. Eğer bağışıklık sistemini etkileyen bir sorun oluştursaydı, bugüne kadar çok sayıda yapılan bu ameliyatın yan etkileri 80’li yılların başlarında yani çoktan ortaya çıkmış olacaktı. Bu nedenle hastalarım bu konuda rahat olabilirler. Son zamanlarda zaten özellikle çocuk hastalarda bademciğin tamamını almamakta, plasma teknolojisiyle uygun boyutlara küçültmekteyim.
Geniz Eti ve Bademcik Ameliyatlarında Kansız Dönem:
Artık geniz eti (adenoid hipertrofisi) ameliyatlarında plasma teknolojisi sayesinde ameliyatlar kanama olmadan yapılabiliyor. Geniz eti çocuklarda burnun arka bölümünde nazofarenks (geniz) bölgesinde yer alan ve horlama, solunum sıkıntısı ve hatta gece uykuda nefes durmalarına yol açan lenf dokularının büyümesinden kaynaklanan bir sorundur. Kulaklarda efüzyonlu otit dediğimiz sıvı birikimlerine, geçmeyen veya sık tekrarlayan sinüzit enfeksiyonlarına, gece öksürüklerine ve nefes almada zorluk yaşanmasına neden olur. Tedavisi büyümüş olan geniz etinin ameliyatla alınmasıdır.
Eski teknikte küretaj dediğimiz yöntemle geniz eti alınmaktaydı. Ameliyat sahası görüş altında olmadığından bu hem geniz etinin tam çıkarılamamasına neden olmakta, hem de ameliyat sonrası tampon konularak beklenilmesini gerektirmekteydi. Tam çıkarılamayan geniz eti bazı çocuklarda sonraki aylar veya yıllarda yeniden büyüyerek ikinci ameliyatlara gerek duyulmasına yol açabilmekteydi.
Plasma yönteminde ise geniz etleri artık özel bir teknoloji ile buharlaştırılarak alınabilmekte. Bu yöntem ile hem hiç kanama olmamakta ve dolayısıyla tampon konulmasına gerek kalmamakta, hem de geniz eti ameliyat sahası tam görüş altında alınabildiğinden dolayı tam olarak çıkarılabilmekte, böylelikle tekrarlama olasılığı da, çok daha düşük olmaktadır. Ameliyat süresi daha kısa sürmekte böylelikle daha kısa süre anesteziye ihtiyaç duyulmaktadır. Kısa anestezi süresi de hastaların daha erken taburcu olmalarına olanak sağlamaktadır. Aslında bu teknikle geniz eti ameliyatları ameliyat olmaktan bir anlamda çıkmış, geniz eti müdahalesi olmuştur. 2014 yılından beri bu yöntemi 500’ün üzerinde hastada sorunsuz bir şekilde uyguladım.
Plasma teknolojisi ile büyük olan bademcikler de yine kontrollü bir şekilde kanama olmadan küçültülebilmektedir. Bu yöntemle hem büyük damar girişlerinden uzakta kalınmakta ve böylelikle daha güvenli bir bölgede çalışılmakta, hem de bademciğin bulunduğu kasla temas edilmediğinden neredeyse hiç ağrı olmadan iyileşme tamamlanmaktadır. Plasma teknolojisi deneyimli ellerde hem cerrah hem de hasta için büyük kolaylıklar sunmaktadır.
Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Uzmanı
© Copyright 2018 • Prof. Dr. Mustafa Cem Özbek • Tüm hakları saklıdır.